Renowacja i ochrona zabytków sakralnych w Parafii Żabno
Celem głównym zadania jest ocalenie od zniszczenia największych zabytków rzemiosła artystycznego w Gminie Żabno. Zadanie wchodzi w skład szerszego projektu mającego na celu ochronę zabytków sakralnych w Gminie Żabno i stanowi jej I etap. Realizacja zadania będzie możliwa poprzez renowację chrzcielnicy, rzeźb Chrystusa na krzyżu, Matki Bożej Bolesnej oraz św. Jana, stanowiących własność Kościoła Parafialnego w Żabnie. Celami szczegółowymi zadania są: podniesienie atrakcyjności turystycznej Gminy Żabno, pobudzenie środowisk lokalnych, w tym organizacji pozarządowych, do większego zaangażowania w ochronę najcenniejszych zabytków z terenu Gminy; promocja zbiorów zabytkowych Żabna w środowisku lokalnym i regionalnym; realizacja programu ochrony zabytków w Gminie Żabno.
Przedmiotem wniosku jest renowacja rzeźb barokowych w Kościele parafialnym w Żabnie, stanowiących najcenniejsze elementy rzemiosła artystycznego w Gminie Żabno. Rzeźby, których renowacja jest przedmiotem wniosku, stanowią nieliczną część zabytków sakralnych, znajdujących się w Gminie Żabno. Po spaleniu Kościoła parafialnego przez Kozaków 22 marca 1657 roku, Kościół żabnieński, został niemal całkowicie pozbawiony zbiorów zabytkowych rzeźb i malowideł. Obiekty, które są przedmiotem wniosku, stanowią najcenniejsze elementy nielicznych zbiorów zabytkowych, jakie znajdują się w Gminie Żabno. Przedmiotem wniosku jest renowacja chrzcielnicy oraz trzech rzeźb: Chrystusa na krzyżu, Matki Bożej Bolesnej i św. Jana. Wszystkie wymienione obiekty, a szczególnie chrzcielnica, są w bardzo złym stanie technicznym i wymagają natychmiastowej interwencji.
Dane zabytku wpisanego do rejestru zabytków (historia, opis obiektu)
Chrzcielnica powstała prawdopodobnie w XVIII w. Decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z dnia 8 czerwca 1972 r. wpisana została do rejestru zabytków B-300 po numerem L.KL.IV-660/15/72 w pozycji 5 załącznika do decyzji. Chrzcielnica wykonana jest z drewna, rzeźbiona, polichromowana i złocona, miedziana, cynkowana misa. Wymiary: wysokość 187 cm, obwód 190 cm; wysokość wtórnego cokołu 13 cm, wysokość rzeźbionej grupy chrztu Jezusa w Jordanie 60 cm; brak napisów. Drewniana okrągła chrzcielnica, w kształcie kielicha, z wysoką nakrywą, zwieńczoną kopułą, a na jej szczycie pełnoplastycznie rzeźbiona scena chrztu w Jordanie. Trzon chrzcielnicy rzeźbiony w trybowane, pionowe wałki, które otaczają całą chrzcielnice. Ponad nimi profilowany, wąski gzyms, następnie szersza wklęska z wklęsłymi kanelurami; całość zakończona jest szerokim wałkiem podpartym wąską listwą. Nodus chrzcielnicy składa się z wielu toczonych profili: listwa, wklęska, a na niej girlanda małych wypukłych łezek, następnie listwa, szeroki uskok, profil w kształcie simy, następnie mały wałek, listwa i szeroki wałek. Chrzcielnica ma obciętą podstawę, a ta czworoboczna jest wtórna. Nakrywa – zwieńczenie, jest bardzo wysoka, w kształcie okrągłej budowli nakrytej kopułą, której szeroki gzyms podparty jest 6 półkolumienkami z jońskimi głowicami. Pola pomiędzy kolumienkami wypełniają arkadowe nisze, a w nich ornament rocailowo akantowy umieszczony przy krawędzi. Jedna arkada jest drzwiczkami do wnętrza chrzcielnicy. Na poziomej płaszczyźnie gzymsu ornament „suchy akant”. Podstawa chrzcielnicy jest uszkodzona, jej obecny czworoboczny kształt jest wtórny. Została obcięta do kwadratu i następnie obita listwami. Drewno chrzcielnicy jest zniszczone przez owady, widoczne są otwory wylotowe. Ornamenty nakrywy są połamane, niektóre oderwane od całego korpusu. Chrzcielnica była odnawiana. Jej pierwotny kolor (pomalowana na czarno w celu imitacji czarnego marmuru dębnickiego ze złoceniami) została przemalowana w kolorze jasno niebieskim. Kolor ten jest bardzo intensywny i dlatego jeszcze raz została przemalowana w kolorze jasno szarym, jako imitacja szarego marmuru. Złocenia wykonano szlakmetalem. Rzeźba przedstawiająca Ducha Świętego prawdopodobnie jest wtórna, wtórny jest też sposób montażu rzeźby.
Prawdopodobny okres powstania rzeźb to II połowa XVIII wieku. Autor rzeźb jest nieznany. Rzeźby wykonane są w drewnie polichromowanym. Wymiary rzeźb: Chrystus na krzyżu: szerokość ok. 112 cm, wysokość ok. 165 cm; rzeźba św. Jana: szerokość ok. 40 cm, wysokość ok. 105 cm; rzeźba Matki Bożej Bolesnej: szerokość: ok. 40 cm, wysokość ok. 110 cm. Technika wykonania rzeźb: rzeźby drewniane, drążone od odwrocia, klejone i kołkowane; gruntowane; polichromowane farbą olejną, przemalowane prawdopodobnie dwukrotnie;
Rzeźba Chrystusa decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z dnia 8 czerwca 1972 r. wpisana została do rejestru zabytków B-300 po numerem L.KL.IV-660/15/72 w pozycji 9 załącznika do decyzji. Rzeźba przymocowana do drewnianego, nowego krzyża za pomocą drewnianych gwoździ i śrub. Na głowie Chrystusa korona cierniowa upleciona z łodygi prawdopodobnie tarniny lub głogu. Nad głową rzeźbiona szarfa z napisem INRI. Postacie Matki Bożej i św. Jana umieszczone na nowo rzeźbionych polichromowanych postumentach w kształcie konsoli. Napisy: „Tu kres złości moich /przy nogach przybitych Twoich” – współczesna tabliczka drewniana u podstawy krzyża. Opis inwentaryzacyjny obiektu: Pierwsza, największa rzeźba przedstawia umęczonego Chrystusa na krzyżu. Ma On szeroko rozpostarte ramiona, które są przybite w środku dłoni do krzyża. Głowa jest lekko pochylona w lewą stronę, oczy ma zamknięte, usta niedomknięte. Włosy w lokach, spływają z obu stron głowy. Na prawym boku Chrystusa widoczna jest krwawa rana. Perizonium jest zawieszone na sznurze i zwisa luźno w niewielkich fałdach. Chrystus nogi ma lekko podkurczone, prawa stopa jest położona na lewej i przybita jednym gwoździem. Nad głową Chrystusa znajduje się rzeźbiona szarfa z rozdwojonymi końcami z napisem INRI. Napis jest umieszczony poziomo. Cała rzeźba jest prawdopodobnie rzeźbiona ze znajomością anatomii, nie ma dużych przerysowań ani dysproporcji. Wizerunek został wtórnie przymocowany do sosnowego krzyża, który jest bejcowany na brązowo. W jego dolnej części okienko gdzie za szybą umieszczono jak relikwie duży gwóźdź kowalskiej roboty. Poniżej tabliczka z napisem dewocyjnym.
Druga rzeźba przedstawia Matkę Bożą Bolesną. Decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z dnia 8 czerwca 1972 r. wpisana została do rejestru zabytków B-300 po numerem L.KL.IV-660/15/72 w pozycji 8 załącznika do decyzji Stoi ona w kontrapoście na lewej nodze, prawa ugięta w kolanie, całe ciało jest ustawione w literę „S”, głowa pochylona w prawą stronę. Ma splecione na piersi ręce w geście rozpaczy. Ubrana jest w długą, białą suknię, przewiązaną w pasie sznurem, bez kołnierza, jedynie zwoje materiału wokół szyi; suknia jest z długimi wąskimi rękawami. Na plecy zarzucony ma jasno zielony płaszcz z fioletową podszewką, którego poła zasłania prawe kolano, jest też zarzucony na głowę. Spod fałdów suknie widoczne są czubki ciemno brązowych butów. Rzeźba stoi na drewnianym wsporniku w kształcie czworobocznej głowicy z elementami głowicy jońskiej. Wspornik pomalowany w kolorze jasno szarym, bez złoceń. Cała rzeźba jest poprawnie rzeźbiona ze znajomością anatomii, nie ma dużych przerysowań ani dysproporcji. Dużo gorszy odbiór wizualny ma rzeźba z powodu niewłaściwej polichromii.
Trzecia rzeźba przedstawia św. Jana Apostoła. Decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z dnia 8 czerwca 1972 r. wpisana została do rejestru zabytków B-300 po numerem L.KL.IV-660/15/72 w pozycji 8 załącznika do decyzji, razem z rzeźbą Matki Bożej, stanowiącą całość. Postać św. Jana również przedstawiona jest w kontrapoście z przesadnym wygięciem ciała w kształt litery „S”, gwałtownym odchyleniem i skręceniem głowy do tyłu. Ręce ustawione są w geście zasłaniania się, rozpaczy, przerażenia. Prawa ręka zgięta w łokciu, położona na piersiach, zasłania serce, lewa w geście odpychania, odsuwania lub rezygnacji ustawiona jest wzdłuż tułowia. Święty ubrany jest w suknię z długimi, wąskimi rękawami w kolorze łososiowym, bez kołnierza, z niewielką stójką, w pasie przewiązany jest sznurem. Na ramiona zarzucony ma płaszcz, którego poła okrywa też lewe zgięte kolano. Spod fałdów sukni widoczne są czubki ciemno brązowych butów. Rzeźba stoi na drewnianym wsporniku w kształcie czworobocznej głowicy z elementami głowicy jońskiej. Wspornik pomalowany w kolorze jasno szarym, bez złoceń. Artysta, który rzeźbił św. Jana znał zasady anatomii, dlatego nie ma dużych przerysowań ani dysproporcji.
Datowanie wszystkich rzeźb jest bardzo utrudnione, brak jakichkolwiek przekazów pisemnych, a styl tych rzeźb jest w duchu późnego baroku. Najwcześniej zadatować można wszystkie rzeźby na XVIII w.
Opracował: Paweł Dziurawiec