Formacja w seminarium duchownym przebiega na czterech płaszczyznach. Dzieje się tak dlatego, że do pełnienia misji kapłana we współczesnym świecie potrzebny jest integralny, całościowy rozwój kandydata. Rozwój musi dotykać sfery osobowościowej, duchowej, intelektualnej i pastoralnej każdego alumna.
Chcąc mówić o formacji, trzeba najpierw wyjaśnić, jakie ona ma początkowe cele. Formacja – z łac. formatio, formare – kształtować. Jak można się domyślić celem formacji jest wykształcenie takiej postawy w danej osobie, która jest charakterystyczna dla danej grupy ludzi, która cechuje się podobnymi poglądami, sposobem postępowania i wartościowania; idzie w jednym kierunku. Formacja może być językowa, polityczna, wojskowa, naukowa itd. W naszym przypadku mówimy o formacji kapłańskiej, która ma przygotować młodych ludzi do tego, by w odpowiedni sposób wypełniali powołanie, którym obdarzył ich Bóg. Kandydaci do kapłaństwa formowani są przez kolejnych sześć lat, w czasie których kształtowani są w czterech wymiarach formacji: ludzkiej, duchowej, intelektualnej i duszpasterskiej.
Formacja ludzka
Fundamentem i źródłem wszelkiej formacji kapłańskiej jest formacja ludzka. Aby przyszła posługa kapłańska była wiarygodna i skuteczna, alumni winni tak kształtować swoją osobowość, aby stali się dla innych pomostem, a nie przeszkodą w spotkaniu z Jezusem Chrystusem. Przyszły kapłan powinien bowiem umieć poznawać do głębi wnętrze człowieka, odkrywać jego trudności i problemy, prowadzić do dialogu, zdobywać zaufanie oraz nawiązywać współpracę. Celem formacji ludzkiej jest osiągnięcie przez alumnów osobowości zrównoważonej i silnej, zdolnej do utrzymywania trwałych więzi emocjonalnych, dojrzałej uczuciowo, mającej prawidłowo ukształtowane sumienie moralne, konsekwentnej w działaniu, miłującej prawdę. Formacja ludzka ma uczynić z kleryków księży, którzy byliby ekspertami człowieczeństwa. Stąd przyszli kapłani powinni rozwijać w sobie zespół cech, bez których nie można kształtować dojrzałej osobowości. Potrzebne jest więc wychowanie do umiłowania prawdy, do prawości i rzetelności, do szacunku wobec każdej osoby, do poczucia sprawiedliwości, do wierności danemu słowu, do prawdziwego współczucia, do konsekwentnego postępowania, a zwłaszcza do zrównoważonego sądu i zachowania. Szczególnie ważna jest zdolność do utrzymywania więzi z innymi. Stąd przyszły kapłan winien być uprzejmy, gościnny, szczery w słowach i intencjach, roztropny i dyskretny, wielkoduszny i gotowy do służby, zdolny utrzymywać otwarte i braterskie kontakty z innymi.
Formacja duchowa
Formacja duchowa alumnów zmierza do pogłębienia jedności z Bogiem i drugim człowiekiem w Kościele poprzez stopniowe odkrywanie w życiu wewnętrznym kandydatów do kapłaństwa piękna Bożego obrazu i podobieństwa. Dokonuje się to przez systematyczne rozważanie bogactwa słowa Bożego, które jest ustawicznie kierowane przez Chrystusa do szczególnie umiłowanych przez Niego uczniów. Alumni, w duchu miłości, odpowiadają na dar powołania, wypowiedziany w słowie Bożym, podejmując trud ascezy i przyjmując z otwartością serca różne formy modlitwy, która staje się źródłem ich duchowego rozwoju. Wszystko to dokonuje się w atmosferze milczenia i głębokiego skupienia, pozwalającej doświadczyć bliskości przychodzącego Chrystusa. Doświadczenie to w sposób szczególny zaznacza się w celebrowanej Eucharystii, która stanowi pełnię doskonałej modlitwy, życia sakramentalnego i ponadczasowy wzór bezinteresownej służby bliźnim. Codziennie sprawowana Eucharystia, stanowiąca źródło i szczyt życia duchowego, jest najważniejszym wydarzeniem każdego dnia, gdyż wpływa w sposób zasadniczy na pozostałe przejawy życia wspólnotowego.
Formacja intelektualna
Adhortacja Pastores dabo vobis za zasadniczy cel formacji intelektualnej uznaje zdobycie mądrości, która uzdalnia i prowadzi człowieka do poznanie Boga i przylgnięcia do Niego. Widać tu wyraźnie skupienie się na płaszczyźnie postaw. Dokument podkreśla jednocześnie, iż formacja intelektualna winna być powiązana z formacją ludzką i duchową, bowiem studia, które zajmują niemałą część czasu kandydata do kapłaństwa, nie są bynajmniej zewnętrznym i drugorzędnym składnikiem jego wzrastania w wymiarze ludzkim, chrześcijańskim i duchowym oraz w powołaniu . Dopiero wskazanie na prymat postaw pozwala zrozumieć cel nauczania poszczególnych kategorii przedmiotów zawartych w seminaryjnych planach studiów. Filozofia jest nauczana nie tylko po to, by przygotować alumnów do rozumienia języka teologii spekulatywnej, ale przede wszystkim by pogłębić [w nich] „kult wobec prawdy”, pewien rodzaj uwielbienia i miłości prawdy, co prowadzi do uznania, że to nie człowiek stwarza i wyznacza miarę prawdy, lecz że zostaje ona przekazana człowiekowi w darze przez najwyższą Prawdę, przez Boga. Aby ta prawda nie wydawała się zbyt abstrakcyjna, dokument podkreśla również wartość nauk o człowieku, czyli socjologii, psychologii, pedagogiki, nauk ekonomicznych i politycznych oraz odnoszących się do środków przekazu. Nauki te pomagają przyszłemu kapłanowi naśladować „osadzenie we współczesności”, które znamionowało ziemskie życie Jezusa . Tak pojmowane studium filozofii i nauk o człowieku ma niebagatelne znaczenie dla wsparcia formacji ludzkiej, która boryka się z wymienionymi uprzednio problemami, związanymi ze współczesnym, postmodernistycznym kryzysem myślenia. Teologia studiowana w seminariach duchownych winna mieć charakter formacyjny, znacznie przekraczający formację intelektualną. Teolog bowiem to człowiek wiary, który zastanawia się nad własną wiarą, by osiągnąć głębsze jej zrozumienie. W nauczaniu teologii te obydwa aspekty – wiara i dojrzała refleksja – ściśle się z sobą wiążą i splatają. Tak studiowana teologia formuje duchowo i pastoralnie: teologia ma głębokie wewnętrzne konotacje chrystologiczne i kościelne, które kandydat do kapłaństwa powinien świadomie przyjąć, nie tylko w tym, co odnosi się do jego osobistego życia, lecz i w tym, co dotyczy jego posługi pasterskiej . Uporządkowanie wiedzy religijnej, jakie dokonuje się w ramach formacji intelektualnej, winno służyć własnemu życiu religijnemu kleryków, a przez to także umiejętności dawania świadectwa.
Formacja duszpasterska
Formacja duszpasterska integruje całość formacji, wszystkie jej wymiary, ze względu na cel, dla którego zakłada się diecezjalne seminaria duchowne . Z formacją duszpasterską bardzo często wiąże się postulat praktycznego nauczenia rozmaitych technik pastoralnych. Ta kwestia – jak się wydaje – jest ważna i oczywista, ale błędem byłoby sprowadzenie formacji duszpasterskiej do wymiaru praktycznego czy technicznego. To właśnie do formacji duszpasterskiej odnosi się ważna dyrektywa adhortacji Pastores dabo vobis, aby w ramach całości programu wychowawczego w seminarium zainicjować autentyczny proces kształtowania wrażliwości pasterskiej, przygotować do świadomego i dojrzałego przyjęcia odpowiedzialności, wpajać wewnętrzny nawyk oceniania problemów, ustalania priorytetów i wyboru rozwiązań w świetle jednoznacznych nakazów wiary i zgodnie z teologicznymi wymogami samego duszpasterstwa . Takie ujęcie nakazuje położenie szczególnego nacisku na teologię pastoralną, a także na dyscypliny współtworzące obraz formacji duszpasterskiej: katechetykę i homiletykę. Wszystkie te przedmioty winny być przyswajane przez alumnów na poziomie głębszym niż tylko techniczny . Szczególnie uprzywilejowanym miejscem zdobywania doświadczenia duszpasterskiego jest parafia, żywe środowisko, w którym przyszli kapłani staną wobec specyficznych problemów swej posługi w różnych dziedzinach i specjalizacjach. (wsddwp.edu.pl)
