Troska Kościoła o godne miejsce uobecniania Pamiątki Pana

Wieczernik, miejsce ustanowienia Eucharystii, w życiu uczniów Chrystusa ma wyjątkowe znaczenie. W tej sali na górze, przygotowanej na polecenie Mistrza przez Apostołów Piotra i Jana, Chrystus podczas Ostatniej Wieczerzy ofiarował Bogu Ojcu pod postaciami chleba i wina swoje Ciało i swoją Krew i dał je ludziom do spożywania (Mk 14,12-17; Łk 22,7-12). Kościół, ustanawiając przepisy dotyczące sprawowania Najświętszej Eucharystii, zawsze czyni to w przekonaniu, że wypełnia polecenie Chrystusa co do godnego uobecniania Pamiątki Pana.

Obecnie w prawodawstwie Kościoła (Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r.; odtąd: KPK, kan. 932 §§ 1-2) rozróżnia się "miejsce dalsze" i "miejsce bliższe" sprawowania Eucharystii. Miejsce dalsze to: świątynia, kaplica, przestrzeń celebracji Eucharystii. Miejsce bliższe oznacza ołtarz, na którym odprawia się Mszę Świętą. Analizując zatem aktualnie obowiązujące prawo dotyczące miejsca dalszego, odpowiemy na pytanie: gdzie można celebrować Eucharystię?

Generalnie "Eucharystię należy sprawować w miejscu świętym, chyba że w poszczególnym wypadku czego innego domaga się konieczność; w takim wypadku Eucharystia winna być sprawowana w odpowiednim miejscu (KPK, kan. 932 § 1). Miejscem świętym jest miejsce przeznaczone do sprawowania kultu Bożego oraz do grzebania zmarłych wiernych poprzez specjalny akt poświęcenia lub błogosławieństwa zgodnie z przepisami liturgicznymi, czyli kościół (KPK, kan. 1214), kaplica (KPK, kan. 1223) i cmentarz (KPK, kan. 1240 § 1). Miejsca przeznaczone na odprawianie Mszy Świętej "powinny być odpowiednio przystosowane do sprawowania czynności liturgicznych i osiągnięcia czynnego udziału wszystkich wiernych" (Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, nr 288). W zwyczajnych okolicznościach Mszę Świętą jako Ofiarę Chrystusa i Kościoła odprawia się w miejscu świętym.

Warunki sprawowanie Eucharystii poza miejscem świętym

Prawodawca przewiduje również sytuacje nadzwyczajne, w których Eucharystię można sprawować poza miejscem świętym, jednak z zastrzeżeniem, że łącznie będą spełnione trzy warunki:

1) zachodzi konieczność celebrowania Mszy Świętej;
2) dotyczy to poszczególnego przypadku;
3) nie ma miejsca świętego, natomiast jest miejsce odpowiednie (KPK, kan. 932 § 2).

Konieczność celebrowania Mszy poza miejscem świętym, to coś więcej niż nawet poważna przyczyna czy pożytek. Może ona dotyczyć na przykład obowiązku uczestniczenia w niedzielnej Mszy Świętej, a w okolicy nie ma kościoła lub kaplicy. Należy mieć na uwadze, aby była to konieczność rzeczywista, a nie tylko pozorna. Trudno – na przykład – nazwać koniecznością pragnienie odprawiania Mszy Świętej o wschodzie słońca w górach na kamieniu czy na pontonie na plaży, mając na uwadze przeżycie wyjątkowych doznań, kiedy w pobliżu jest kościół czy kaplica. W tego rodzaju sytuacji trzeba jasno postawić pytanie: czy celem działania jest składanie Ofiary Chrystusa czy poszukiwanie "religijnych wzruszeń"? Dalej Mszę Świętą poza miejscem świętym można odprawiać jedynie w "poszczególnym przypadku", nie zaś na sposób stały. Oczywiście, sprawowanie Eucharystii nawet kilka razy w tym samym miejscu nie oznacza, że "jest to miejsce na stałe". W praktyce duszpasterskiej sprawowanie Eucharystii poza miejscem świętym najczęściej występuje w domu chorego, w związku z udzielaniem Wiatyku, nie są to więc sytuacje wskazujące na "stałość miejsca". Jeśli w poszczególnym przypadku zaistnieje konieczność celebrowania Mszy Świętej poza miejscem świętym, należy spełnić jeszcze trzeci warunek, a mianowicie wybrać odpowiednie miejsce. Miejsce to musi być godne, sprzyjające modlitewnemu skupieniu, nie zagrożone niebezpieczeństwem profanacji. Ma to być przestrzeń, która będzie sprzyjała liturgicznej celebracji i koncentracji uczestników na sprawowanym Misterium. Należy podkreślić, że cytowany wyżej zapis kan. 932 § 2 KPK, określający zasady odprawiania Mszy Świętej poza miejscem świętym, został doprecyzowany w punkcie 108. instrukcji Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Redemptionis Sacramentum (odtąd: RS): "O tym, czy istnieje taka konieczność, za każdym razem zgodnie ze zwyczajem na terenie swojej diecezji będzie rozstrzygał biskup diecezjalny".

Niebezpieczeństwo nadużyć dotyczących miejsca celebrowania Mszy Świętej

Niewłaściwe interpretowanie przepisów odnośnie do sprawowania Mszy Świętej poza miejscem świętym może prowadzić do nadużyć powodujących zaciemnianie właściwego rozumienia tego Sakramentu. Eucharystia jest zbyt wielkim Darem, ażeby można było tolerować dwuznaczności i umniejszenie. Stad w prawodawstwie Kościoła są również szczegółowe przepisy, wskazujące, aby Mszę Świętą sprawować w sposób wykraczający poza sens i znaczenie zwykłego spotkania. "W żadnym przypadku celebracji Mszy Świętej nie wolno łączyć ze zwykłym czy też nawet uroczystym posiłkiem. Jeśli nie zachodzi poważna potrzeba, nie należy też sprawować Mszy Świętej na stole służącym do spożywania posiłków ani w jadalni, ani w miejscu, które jest wykorzystywane do wspólnego ucztowania, ani też w jakimkolwiek pomieszczeniu, gdzie znajduje się pożywienie; nie mogą też uczestnicy Mszy Świętej w czasie jej trwania zasiadać przy stołach. Jeśli z poważnej przyczyny Msza Święta musi być sprawowana w tym samym miejscu, w którym ma być następnie spożywany posiłek, należy zrobić wyraźną przerwę między zakończeniem Mszy Świętej a początkiem posiłku; podczas celebracji Mszy Świętej zabrania się również podawania wiernym zwykłego pokarmu" (RS, nr 77).

Okoliczności polityczne czy społeczne nie mogą wpływać na wybór miejsca celebracji. "Mszy Świętej nie wolno łączyć ze sprawami politycznymi albo świeckimi, czy też z tym wszystkim, co nie jest w pełni zgodne z nauczaniem Magisterium Kościoła katolickiego. Co więcej, aby nie pozbawiać Eucharystii jej autentycznego znaczenia, należy za wszelką cenę unikać celebrowania Mszy Świętej jedynie w celu stworzenia okazałego widowiska, jak też nie nadawać jej stylu podobnego do innych ceremonii, zwłaszcza świeckich" (RS, nr 78).

Sprawowanie Eucharystii w świątyniach wspólnoty kościelnej nie mającej pełnej jedności z Kościołem katolickim lub religii niechrześcijańskiej

Precyzyjnie zostały również określone przepisy dotyczą ewentualnego sprawowania Eucharystii: 1) w świątyni jakiegoś Kościoła lub wspólnoty kościelnej nie mającej pełnej jedności z Kościołem katolickim; jak również 2) świątyni lub miejsca świętego jakiejkolwiek religii niechrześcijańskiej. Mianowicie: "Dla słusznej przyczyny i za wyraźną zgodą ordynariusza miejsca wolno kapłanowi sprawować Eucharystię w świątyni jakiegoś Kościoła lub wspólnoty kościelnej nie mającej pełnej jedności z Kościołem katolickim, z wykluczeniem zgorszenia" (KPK, kan. 933). Natomiast: "Kapłanowi nigdy nie wolno sprawować Eucharystii w świątyni lub miejscu świętym jakiejkolwiek religii niechrześcijańskiej" (RS, nr 109).

Zamiast podsumowania

Jan Paweł II w punkcie 8. encykliki Ecclesia de Eucharistia (odtąd: EE) dzieli się swoimi kapłańskimi doświadczeniami przeżywania celebracji Mszy Świętej. "Gdy myślę o Eucharystii, patrząc na moje życie kapłana, biskupa i Następcy Piotra, wspominam spontanicznie wiele chwil i miejsc, w których dane mi było ją sprawować. Pamiętam kościół parafialny w Niegowici, gdzie spełniałem moją pierwszą posługę duszpasterską, kolegiatę św. Floriana w Krakowie, katedrę na Wawelu, bazylikę św. Piotra oraz wiele bazylik i kościołów w Rzymie i na całym świecie. Dane mi ją było również sprawować w wielu miejscach na górskich szlakach, nad jeziorami i na brzegach morskich; sprawowałem ją na ołtarzach zbudowanych na stadionach, na placach miast. Ta różnorodna sceneria moich Mszy św. sprawia, iż doświadczam bardzo mocno uniwersalnego - można wręcz powiedzieć kosmicznego charakteru celebracji eucharystycznej".

Katechizm Kościoła Katolickiego (nr 1199) zawiera naukę wskazującą na potrzebę miejsc, w których mogłaby gromadzić się wspólnota wiernych. "W świątyniach Kościół sprawuje kult publiczny na chwałę Trójcy Świętej, słucha słowa Bożego i śpiewa pieśń uwielbienia, zanosi modlitwy i składa Ofiarę Chrystusa obecnego sakramentalnie pośród zgromadzenia. Te świątynie są również miejscami skupienia i modlitwy osobistej". W tradycji i prawodawstwie Kościoła jednym z istotnych wyznaczników okazywania czci Najświętszej Eucharystii jest miejsce jej sprawowania. Papież Benedykt XVI zwraca uwagę na ważność norm liturgicznych, których zachowywanie sprzyja "rozwijaniu zmysłu sacrum i posługiwaniu się takimi zewnętrznymi formami, które ten zmysł wychowują, jak na przykład harmonia obrzędu, szat liturgicznych, sprzętów i miejsc świętych" (SC, nr 40). Czujność i posłuszeństwo wobec właściwej struktury obrzędu, również miejsca sprawowania, wyrażają zrozumienie charakteru Eucharystii jako niewysłowionego Daru i objawiają wolę celebransa przyjęcia tegoż Daru w posłusznej wdzięczności. Każdemu kapłanowi, który staje wobec pytania: gdzie odprawić Mszę Świętą, błogosławiony Jan Paweł II udziela prostej i cennej podpowiedzi: "Kapłan, który wiernie sprawuje Mszę św. według norm liturgicznych, oraz wspólnota, która się do nich dostosowuje, ukazują w sposób dyskretny, lecz wymowny swą miłość do Kościoła" (EE, nr 52).

Autor tekstu: Ks. Andrzej Orczykowski SChr